Arap Belâgatında Muktezâ-yı Hâl

Arap dilinde bağımsızlığına en son kavuşan ilim belâgat ilmidir. Bu ilim temelde sözün fesâhati ve durumun gereğine göre söylenmesiyle ilgilenir. Kendi içerisinde meânî, beyân ve bedî‘ olmak üzere üç ana kola ayrılır. Bunlar arasında meânî ilminin hem genel olarak belâgat hem de özel olarak muktezâ-yı hâl açısından diğerlerinden farklı bir yeri vardır. Zira meânî ilmi diğer iki ilme nazaran kelimenin kelama/sözcüğün söze nispeti gibi aslî bir konumda yer almakta ve meânî ilminin temelini de sözün muktezâ-yı hâle göre söylenmesi oluşturmaktadır. Bir sözün belâgî değeri sadece fasih olarak söylenmesi yönünden belirlenemez. Bilakis sözün muktezâ-yı hâle yani durumun gereğine göre de söylenmesi gerekir. Bu durum muktezâ-yı hâlin belâgat açısından olmazsa olmaz bir öneme sahip olduğunu ve belâgatın temel taşını oluşturduğunu gösterir. Muktezâ-yı hâl kavramının bu denli önemli bir konu olmasına rağmen klasik belâgat kitaplarında üzerinde fazla malumat yapılmaması bizi bu konu üzerinde çalışma yapmaya ve konuyu somutlaştırarak hangi durumda hangi ifade biçimlerinin kullanıldığını araştırmaya sevk etmiştir.