Bâkıllânî'nin Usûl Düşüncesi ( İlahi Hitap ve Muhatap Kul )

Bu çalışma, Bâkıllânî'nin et-Takrîb ve'l-irşâd eserini merkeze alarak, ilahi hitabın mükellefin fiilleri üzerindeki hüküm olma niteliğini incelemektedir. Bu kitapta hitabın nasıl anlaşılacağı, hangi esaslar üzerine bina edileceği ve hitaptaki lafızların anlamlarının nasıl tespit edileceğine dair Eş‘arî bir âlimin ortaya koyduğu kelamî ve lügavî zemin ele alınmıştır. Bu teorik meselelerin somut bir göstergesi olarak emir ve nehiydeki bazı hususlar incelenmiştir. Hicrî dördüncü asır âlimlerinden Bâkıllânî, Eş‘arî kelâmının sistemli bir hale gelmesinde etkili bir rol oynamıştır. Ancak Bâkıllânî'nin kelâm ilmi dışında usûl ilmi açısından da önemli bir konumu bulunmaktadır. Usûl ilminin olgunlaştığı bir dönemde bu ilmin bütün konularını içerecek şekilde ele aldığı et-Takrîb ve'l-irşâd adlı eseri, kurucu bir usûl eseri olma özelliğine sahiptir. Bu eserde Bâkıllânî, bir taraftan nazarî bir ilim olan ve bu açıdan kelâm ile benzer bazı hususiyetlere sahip usûlün kelâm ilminden farklılaşan yönlerine işaret etmiş, diğer yandan usûl ilmini bütünüyle şer‘î sınırlar içerisinde değerlendirmiştir. Bu açıdan Mu‘tezile'nin aklî teklif anlayışının izlerinin görüldüğü usûl ilmini Ehl-i Sünnet dairesi içerisinde yeniden inşa etmiştir.