Kelam Metafiziği

“İlahiyata yardım eden ya da onunla iyi geçinen bir bilim yoktur. Gökten insan düşmesi ne kadar imkansız ise böyle bir bilimin zuhuru da o kadar imkansızdır. Çünkü henüz hiçbir teleskop vasıtasıyla hiçbir yerde melâike alayları keşfedilemediği gibi, bundan sonra da keşfedilemeyecektir…”. Doğrusu ikinci bir sebep mutlaka birinci sebebin sonucudur ve kendi sonucu üçüncü sebebi oluşturur. Fakat henüz ilk sebebi kimse keşfedememiştir ve bilim bunu keşfetmeye uğraşmaktadır. Şimdilik ikinci sebeplerden başkasını, yani ilk sebepleri keşfetmenin imkanını göremiyoruz. İşte itikat denilen şey, çözümlenmesi mümkün olmayan bu ilk sebeplerin muhayyilemizin derecesine göre tahayyül edilmelerinden ibarettir.” Ludwig Büchner “Bu hususta Almanya filozoflarından Louis Büchner adlı filozofun Madde ve Kuvvet adındaki eserinin Ahmed Nebil, Bahâ Tevfik efendiler tarafından Türkçe'ye tercüme olunan nüshasının birinci cildi acizane gözüme çarptı. Bu eseri tekrar tekrar okuyup derinlikli şekilde incelediğimde şöyle özetleyebildim ki, bu kitabın içeriği akıl ve mantıkla uzlaştırılamaz ve bir filozofun görüşleri olmaktan pek uzaktır ve ilmi bir kitap olmaktan ziyade bazı şeylerin hallerini ve niteliklerini bildiren sıradan bir kitap sayılmaya daha layıktır.” Harputîzâde Hacı Mustafa Lütfi Efendi