Samaniler Devleti _{(M. 875-1005)}

875-1005 tarihleri arasında Mâverâünnehr coğrafyasında hüküm sürmüş olan Sâmâniler devleti, Sâmân Hudâ olarak bilinen yerel bir yöneticinin (dihkan) soyundan gelenler tarafından kurulmuştur. Devleti kuran hanedanın etnik kimliği noktasında farklı tartışmalar olmakla birlikte onların İran kökenli bir soya mensup olduklarına dair görüş ön plana çıkmaktadır. Her ne kadar Sâmânilerin kökenine dair farklı görüşler ileri sürülmüş olsa da onların Mâverâünnehr ve civar bölgelerdeki etkisi tartışılmaz bir gerçektir. X. yüzyıl Mâverâünnehr coğrafyasına damgasını vuran Sâmâniler devleti, bölgenin siyasi, idari, sosyal, dini, kültürel, ekonomik ve askeri hayatı üzerinde derin etkiler bırakmışlardır. Özellikle İslâm dininin Türkler arasında yayılmasında Sâmânilerin inkâr edilemeyecek rolleri vardır. Onlar kendi dönemlerinde İslâm'ı henüz kabul etmemiş Türklere karşı sınır boylarına Müslüman Türkleri (Türkmen) yerleştirerek bir yandan ülkelerinin güvenliğini temin etmişler diğer taraftan İslâm'ın yayılmasını sağlamışlardır. Sâmâniler devleti zamanında Buhârâ, Semerkand başta olmak üzere bölge şehirlerinde sosyal, kültürel ve ekonomik büyük canlılık göstermiş ve bu durum Sâmâni topraklarına tâcirlerin, ilim adamlarının, sanatçıların gelmesine yol açmıştır. İdari bakımdan kendilerinden sonra gelen devletlere ilham kaynağı olan Sâmâniler, Abbâsî idari sisteminin diğer devletlere aktarılmasında köprü rolü oynamışlardır. Gazne devletini kuran Alptegin'in bir zamanlar Sâmâniler devleti bünyesinde görev yapan bir asker oluşu, Sâmâni askeri sistemi içerisinde Türklerin gücünü ve rolünü göstermesi bakımından anlamlıdır. Karahanlılar döneminde büyük bir Türk topluluğunun İslâm dinini benimsemiş olması, Sâmânilerin siyasi ve askeri olarak ön plana çıkardığı cihad fikrinin etkisini azaltmıştır. Bu durum Sâmâni hanedanı için olumsuz durumları beraberinde getirmiştir. Nitekim 999 yılında Karahanlılar, Sâmâni başkenti olan Buhârâ'yı ele geçirdikleri zaman halkın önemli bir kısmı Sâmânileri değil de Karahanlıları desteklemiştir. Böylelikle gayrimüslim Türklerin yapamadığını Müslüman Türkler (Karahanlılar) yapmıştır.